Skansen Rzeki Pilicy

   Jadąc drogą Tomaszów Mazowiecki -Opoczno-Radom doskonale widać pewien budyneczek, arcydzieło sztuki drewnianej... stację kolejową "Wolbórka". Ktoś nieprzygotowany zdziwi się mocno widząc napis SKANSEN RZEKI PILICY. 

 Mapa 

To nie koniec ciekawostek. Dosłownie po drugiej stronie ulicy, znajdują się Niebieskie źródła – rezerwat przyrody nieożywionej o wybitnych walorach krajobrazowych. 

Genialne połączenie, mąż leci do źródeł a ja do skansenu :)

Założeniem Skansenu Rzeki Pilicy w Tomaszowie Mazowieckim jest dokumentowanie i prezentowanie krajobrazu przyrodniczego oraz przestrzeni kulturowej rzeki Pilicy i regionu nadpilickiego. Początki obiektu przypadają na 2000 rok, od 1 stycznia 2016 roku jest filią Miejskiego Centrum Kultury w Tomaszowie Mazowieckim.

 W skansenie zobaczymy: młyn wodny, młyńskie koła, łodzie, mosty, dawne ule, ciężki sprzęt wojskowy, ogródek ... i można tak wymieniać jeszcze długo. Wszystko pięknie odrestaurowane i opatrzone tabliczką. Jedźcie i podziwiajcie, warto!!!!

Budynek po lewej stronie to dawna wartownia za Spały. Pierwotnie znajdował się przy jednej z bram wjazdowych do rezydencji prezydenckiej w Spale w okresie II Rzeczpospolitej. Po kilkukrotnych przenosinach, 30 grudnia 2008 roku został przeniesiony do skansenu.

  

Pierwszym obiektem skansenu stał się drewniany młyn wodny, przeniesiony z oddalonej o 60 km miejscowości Kuźnica Żerechowska (pow. piotrkowski, woj. łódzkie). Został zbudowany w 1925 roku. Młyn poruszany był poziomą turbiną wodną Francis’a, zaś część jego urządzeń pochodzi z XIX wieku. Młyn ten stał na terenach przeznaczonych pod budowę zbiornika retencyjnego „Cieszanowice”. Dzięki wspólnym staraniom Stowarzyszenia Przyjaciół Pilicy i Nadpilicza oraz ówczesnego Zarządu Miasta Tomaszowa Mazowieckiego młyn rozebrano w 1998 r., a jego odbudowę rozpoczęto w 2000 r. na terenie powstającego skansenu. Podczas odbudowy, która trwała dwa lata, konieczne było wymienienie desek obicia, okien oraz części podłóg. Pozostałe elementy są oryginalne.

Można zobaczyć m.in. obiekty związane głównie z młynarstwem (ruchome modele młynów),   kolekcja tradycyjnych wag – przezmianów, kolekcje starych młynków do mielenia kawy, żelazek i tzw. śrutowników, kolekcja makiet przedstawiających różne rodzaje napędów młynów wodnych, stosowanych w dorzeczu Pilicy. Na pierwszym piętrze i poddaszu młyna eksponowane są wystawy o tematyce militarnej dotyczące walk toczonych nad Pilicą podczas I i II wojny światowej.

Galeria kamieni młyńskich pochodzących z nieistniejących młynów wodnych w dorzeczu Pilicy, najstarsze mają ponad 100 lat.

Wspominany przeze mnie drewniany budynek to  była poczekalnia z przystanku kolejowego "Czarnocin" dawniej "Wolbórka".

Ten całkowicie drewniany obiekt został zbudowany w 1896 r. przez Szkołę Techniczną Kolei Warszawsko- -Wiedeńskiej w Warszawie jako pawilon ekspozycyjny na odbywającą się tego roku Wszechrosyjską Wystawę Przemysłowo-Artystyczną w Niżnym Nowogrodzie. 

Po zakończeniu wystawy w 1897 r. pawilon został zdemontowany i przewieziony na trasę Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, na przystanek „Wolbórka” pod Będkowem. W 1925 r.  zmieniono nazwę przystanku na „Czarnocin”.

Podczas II wojny światowej z rozkazu niemieckich władz okupacyjnych drewnianą poczekalnię przeniesiono na drugą stronę torów. Po wojnie budynek ten nadal pełnił rolę poczekalni dla pasażerów, lecz wskutek niedostatecznej konserwacji stopniowo podupadał.

Decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w 2002 r. budynek poczekalni z przystanku „Czarnocin” został wpisany do rejestru zabytków województwa łódzkiego, a w 2006 r. został przeniesiony do Skansenu Rzeki Pilicy. 

Odbudowa budynku, połączona z jego częściową rekonstrukcją i adaptacją do nowych funkcji, trwała do grudnia 2007.

Model mostu spawanego w Maurzycach. Jest to wierna kopia mostu drogowego, zbudowanego w latach 1927-28 na rzece Słudwi. Był to pierwszy a świecie most o konstrukcji całkowicie spawanej.

Rzeczna barka robocza typu "Szczupak", zbudowana około 1907 roku przez stocznię w Gdańsku. Począwszy od lat 50-tych była wykorzystywana do regulacji odcinka Pilicy w Tomaszowie Mazowieckim.  Następnie została  porzucona i przez wiele lat niszczała. Swoje nowe miejsce w skansenie znalazła w 2003 r.

Kuter holowniczy KH-200, wyprodukowany 1972r. Przeznaczony do pchania, holowania promów przewozowych i członów mostów pontonowych. w 2006r, został przekazany do skansenu przez Ministra Obrony Narodowej.

Przydrożny krzyż ze wsi Kurnędz. Krzyż zbudowano z ciekawych elementów: lufy od radzieckiej armaty ZIS S53 oraz łusek od nabojów do niemieckiej armaty przeciwlotniczej Flak 37 kal.88mm. 

Armaty radzieckie z okresu II wojny Światowej, armat tego typu Rosjanie używali w czasie walk nad Pilicą, w styczniu 1945. Budynek z tyłu to dawna świetlica.

Bdynek dawnej świetlicy z nieistniejącej już nadpilickiej kolonii letniej w Wąwale. Została ona utworzona w latach 20. XX w. przez Ubezpieczalnię Społeczną w Tomaszowie Mazowieckim dla dzieci z biednych rodzin. W 2004 r. drewniana świetlica została nieodpłatnie przekazana Skansenowi Rzeki Pilicy.
Obecnie służy do prezentacji wystaw czasowych.
 

Mieszkańcy Tomaszowa pozbawieni wodociągów byli zaopatrywani w wodę czerpaną z "Niebieskich Źródeł", do tego służyły właśnie takie beczkowozy.

Troszkę sprzętu wojskowego:

- czołg średni T-34/85 (w skansenie od 2008r) przekazany jako depozyt Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

- opancerzony ciągnik artyleryjski Luftwaffe to jeden z zaledwie kilku istniejących egzemplarzy  (w 1945r. zatonął w rzece Pilicy, wydobyto go w 1999r. i po kilku latach został odrestaurowany a nawet... uruchomiony). Jego sprawność prezentowana jest na skansenowym poligonie podczas różnych imprez.

- słabo widoczna jest kuchnia polowa

Przeciwdesantowa mina kotwiczna PDM-3Ja, eksponat został ofiarowany przez Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni. 

Teren mini-poligonu przy skansenie, budynek spichlerza i  niemiecki schron bojowy typu "Tobruk" Ringstand 58c (z prawej strony).

Żelbetonowy schron z czasów II wojny światowej typu „Tobruk 58c”, przeniesiony w całości ze wsi Włodzimierzów pod Sulejowem. Został zbudowany w 2 poł. 1944 r. jako element niemieckiej rubieży obronnej – tzw. Linii Pilicy. Przez wiele powojennych dziesięcioleci schron ten stanowił przeszkodę na drodze we Włodzimierzowie.

Przeprowadzona w sierpniu 2010 r. operacja wydobycia z ziemi i przetransportowania schronu o wadze prawie 32 ton do Tomaszowa była pierwszą taką akcją w Polsce.

Unikatowe drzwi pancerne, prawdopodobnie pochodzące z bunkra w Jeleniu. Drzwi znaleziono na posesji przy ul. Białobrzeskiej.  Ze wstępnych ustaleń wynika, że pancerne wrota mogą pochodzić z bunkrów technicznych, wchodzących w skład zespołu fortyfikacji na Jeleniu. Drzwi są gazoszczelne, grube na 3 cm, mają potężne rygle i solidne zawiasy.

Na terenie skansenu organizowane są rekonstrukcje historyczne oraz  imprezy o charakterze pikniku rodzinnego, których motywem przewodnim jest Pilica, jak np. coroczna Majówka Historyczna.

Na zakończenie wycieczki, rzeka Pilica :)

Skansen Rzeki Pilicy nie jest jedyną atrakcją w okolicy. Należy zobaczyć również:  rezerwat "Niebieskie Źródła" oraz turystyczną trasę podziemną "Groty Nagórzyckie"-pojawią się w następnym poście. 

Istnieje jeszcze Ośrodek Hodowli Żubrów, jednak w czasie naszej wycieczki,  nie był dostępny ze względu na chorujące zwierzęta.